Zakon założony przez św. Benedykta był organizmem żywym. Dlatego też rósł on i rozwijał się, wiele zewnętrznych cech jego życia uległo przekształceniu. Wobec tego staje pytanie przed nami, czy zakon nasz jest jeszcze tym, co zostało założone przed 14 wiekami, czy też ma­my może instytucję istotnie inną? Na pytanie to trzeba odpowiedzieć, że chociaż obecnie istniejące opactwa, tak męskiej, jak i żeńskiej gałęzi zakonu, wcale nie są podobne do fundacji św. Benedykta na Monte Cassino, to jednak są one autentycznymi przedstawicielami benedyktyńskiej idei mniszej i nie różnią się od swych poprzedników z VI wieku w zasadniczym charakterze, chociaż różnią się bardzo w cechach, wprawdzie ważnych, ale nieistotnych. Jest to pewna ana­logia z całym Kościołem. Jak trafnie zauważył ktoś, gminy wyznanio­we niektórych sekt protestanckich są bardziej podobne do starochrześ­cijańskich gmin Kościoła pierwszych wieków, niż obecny Kościół ka­tolicki, ale za to obecny Kościół katolicki jest tym samym, czym były owe dawne gminy, a sekty protestanckie są przy całym podobieństwie czym innym. Tak samo ziarno żyta jest podobniejsze do ziarna pszeni­cy, niż kłos pszenicy do ziarna pszenicy, a jednak kłos pszenicy jest tą samą rośliną co ziarno z której wzrósł, a ziarno żyta przy całym podobieństwie jest czymś obcym dla pszenicy.

Dla uzasadnienia wypowiedzianego poglądu stwierdzimy, że przy całej ewolucji instytucji benedyktyńskiej, zostały zachowane pewne cechy pierwotne i dzięki temu typ zasadniczy naszego zakonu nie uległ zmianie i nie naruszono ciągłości zasad wytycznych.

Które cechy charakteryzują istotnie benedyktyńską koncepcję życia mniszego? Idąc za opatem C. Butlerem wymienimy 5 takich cech cha­rakterystycznych:

1° cenobityzm, czyli życie wspólne;

2° rodzinny charakter życia wspólnego, który wynika ze stałości miejsca mnichów, czy mniszek, oraz z dożywotności przełożonych klasztoru;

3° uznanie chórowego odmawiania oficjum za „opus Dei” i za główny, choć nie wyłączny obowiązek zgromadzenia; rozwijając praktycznie tę myśl stwierdzimy, że publiczny kult Boga stoi w naszym zakonie na pierw­szym miejscu, i nie może być poświęcony dla potrzeb innych zadań, np. pracy duszpasterskiej;

4° swoista asceza benedyktyńska, oparta przede wszystkim na umartwieniu wewnętrznym, a więc na doskonałym posłuszeństwie i doskonałej pokorze; ten punkt stanowi świętą spuściznę po naszym Założycielu i nigdy zakon od niego w swym programie nie odstąpił, chociaż trzeba wyznać, że stwierdzone w dziejach poważne niedociągnięcia pod tym względem były nieraz przyczyną kryzysów i upadku życia benedyktyńskiego; także i w przyszłości tak być musi: ilekroć osłabnie duch posłuszeństwa i pokory, tylekroć nasze opactwa staną wobec niebezpieczeństwa ruiny od wewnątrz;

5° obowiązek real­nej pracy mnichów czy mniszek; nie idzie tu o samo zajęcie, aby nie dopuścić do próżnowania, rzeczy niesłychanie zgubnej; praca ma być realna, to jest wykonywana z wielką sumiennością i z największą usilnością; mnisi i mniszki mają przez tę pracę nie „zabijać czasu”, ale rzeczywiście się trudzić; rodzaj pracy jest rzeczą nieistotną i zależy od uznania władzy zakonnej; również mniej ważna jest jej owocność zewnętrzna, byle były owoce wewnętrzne wynikające z mniszego spo­sobu wykonania pracy.

Niektóre z wymienionych cech są wspólne dla nas i dla innych za­konów. Ale pełne zestawienie wszystkich 5 cech charakteryzuje tylko nasz zakon. Jeżeli więc opactwa z XX wieku realizują wedle sił swoich wytyczne, wyszczególnione w 5 podanych punktach to są autentycznie benedyktyńskie.

Te, wprowadzone przez Regułę i zachowane przez naszą zakonną tradycję właściwości muszą być i nadal pielęgnowane. Jest to naszym obowiązkiem, zarówno zbiorowym, jak i indywidualnym. W ciągu 14 wieków istnienia naszego zakonu pojawiło się wiele nowych orga­nizacji zakonnych, a wiele z nich pracowało i pracuje z wielkim powo­dzeniem i pożytkiem. Nie wynika stąd jednak, abyśmy mieli porzucać nasze konstytucje i zwyczaje, a zwłaszcza naszą Regułę, na rzecz nowszych urządzeń. Jest rzeczą niezbędną, aby w Kościele istniały różne zakony, bo mają one rozmaite zadania. Jest niedorzecznością, aby wszystkie zakony były na jedno kopyto. Nie wstępuje się do bene­dyktynów, aby zostać jezuitą, lub salezjaninem, ani też nie wstępuje się do (benedyktynek, aby zostać karmelitanką lub szarytką. Nikt roz­sądny nie twierdzi, że nasza Reguła, konstytucje i zwyczaje są lepsze same w sobie od urządzeń innych zakonów. Są one tylko lepsze dla członków naszego zakonu, podobnie jak konstytucje i zwyczaje jezuickie są lepsze dla jezuitów. Tylko Kościół może sądzić i postanawiać, czy dany zakon jest potrzebny i użyteczny. Jak długo zakon istnieje z woli Kościoła, tak długo nie wolno jego członkom wyrzekać się swojej spuścizny duchowej, przekazanej przez poprzedników, na rzecz ducho­wości obcej i obcych urządzeń. Gdyby to zrobili, dopuściliby się de­zercji, podobnie jak dezerterami byliby żołnierze, którym powierzono pewien odcinek frontu, oni zaś w przekonaniu, że gdzie indziej będą użyteczni, porzuciliby swoje placówki. Szkodliwa i głupia jest argu­mentacja, że wobec nowych warunków i potrzeb, stare zakony winny przyswoić sobie metody, urządzenia i duchowość zakonów nowych. Dla zaspokojenia nowych potrzeb lepiej jest zakładać nowe zakony, niż przerabiać stare. Nie nalewa się młodego wina w stare bukłaki. Zakon, który by odstąpił od swoich tradycji i przyjął obce, musiałby zmarnieć, bo byłby uwikłany we wewnętrzne sprzeczności. Jeżeli jakiś zakon nie odpowiada potrzebom czasu i warunkom życia, to powinien być skaso­wany. Na szczęście możemy być spokojni, że publiczna chwała Boga i uświęcanie się przez życie według benedyktyńskiej Reguły i zwycza­jów nie przestało być aktualne.

Dotychczasowe wywody odnosiły się do poszanowania tradycji zakon­nych w sprawach ważnych. Jak należy ustosunkować się do tej tradycji w sprawach małej wagi, raczej zewnętrznych, niż istotnych. Czy należy obstawać za zachowaniem wszelkich zwyczajów zakonnych, zarówno ważnych jak i mało ważnych, czy też iść za wezwaniem do unowocześ­nienia form życia zakonnego?

Jest rzeczą zupełnie niedopuszczalną i niesłychanie niebezpieczną, aby mnisi czy mniszki zaczynali sądzić zwyczaje swego zakonu, dzielić je na ważne i mało ważne, samowolnie się dyspensować od ich zachowywania, potępiać niektóre jako przestarzałe. Do zakonu wstępuje się dla uzyskania wolności duchowej nadprzyrodzonej, a taką wolność można osiągnąć tylko przez poddanie swej woli i umysłu pod prawo i pod obyczaj zakonny. Kto tego nie zrobi, ten na drogach wiodących do doskonałości spotka zawsze przemożnego wroga, mianowicie siebie samego. Poszanowanie prawa zakonnego, wspólnego dla wszystkich, daje nadto tę jednolitość duchową, która winna cechować członków tej samej rodziny. Obyczaj zaś gra rolę zasadniczą; łacińskie przysło­wie powiada: „Quid leges sine moribus?” („Co warte prawa bez oby­czajów?”) — słusznie wskazując, że jeśli w danej grupie społecznej nie jest ugruntowany obyczaj, to wszelkie prawodawstwo jest bezsilne. Czy wynika stąd, że zwyczaje zakonne, nawet co do rzeczy drugo­rzędnych, mają być skamieniałe, istnieć bez zmiany na wieki? Wcale nie, powinny one ulegać naprawie, jeżeli stają się ze zmianą warunków nieracjonalne, ale wprowadzenie odpowiednich reform należy do władz zakonnych, do opatów, do ksieni, do kapituł generalnych. Te władze zakonne mają nie tylko prawo, ale i ścisły obowiązek rozważać co na­leży w zwyczajach zakonnych zmodernizować, a po dojrzałej rozwadze wydać odpowiednie zarządzenia. Ten obowiązek reformowania przy­pomniał ostatnio z wielkim naciskiem Ojciec Święty. Reformy takie mogą być — jeśli trzeba — śmiałe, lecz nie mogą być ani lekkomyślne i zbyt pochopnie postanawiane, ani zbyt często dokonywane. Nic bo­wiem gorszego, niż wprowadzenie do życia zakonnego zamętu. Jeśli jednak istnieje obowiązek roztropnej reformy, to nie można dopuścić do sejmikowania po klasztorach nad tymi sprawami, do krytykowania i potępiania różnych zwyczajów zakonnych podczas rekreacji i poza rekreacjami. Jeśli w klasztorze do tego dojdzie, to lepiej byłoby, by taki klasztor rozpędzić. Stanowi on bowiem środowisko zatruwające duchowo swych mieszkańców, a pośrednio i innych, będących z nim w styczności.

Tak więc w naszym zakonie nie powinno brakować ani pietyzmu dla naszych zwyczajów, ani dążności do ich ulepszania -jedno i drugie we właściwym miejscu.

Bernard Turowicz OSB